Od svih naroda koji su bili zahvaćeni do tada najvećim svetskim ratom, procentualno, u odnosu na broj stanovnika, najviše žrtava imala je – Srbija
Od pre 11 godina 11. novembar se u Srbiji obeležava kao Dan primirja u Prvom svetskom ratu, u znak sećanja na dan kada su 1918. godine, u železničkom vagonu u Kompijenju, sile Antante potpisale primirje sa Nemačkom i time okončale, do tada najveći vojni sukob – Prvi svetski rat.
Posle njega je iscrtana nova geopolitička mapa Evrope u kojoj više nije bilo mesta za četiri velika carstva, a nastao je čitav niz novih država, među kojima je bila i Kraljevina Srba, Hrvata i Slovenaca, a tri nedelje kasnije – 1. decembra oformljena je i prva jugoslovenska vlada. Zato se na današnji dan sećamo svih onih koji su dali živote u tom ratu, nesebično žrtvujući sebe za mir.
Veliki rat, kako su ga zvali, jer strašniju pogibelj svet do tada nije video, bio je kataklizma evropskih, a potom i svetskih razmera.
Istorija kaže da su od svih naroda koji su bili zahvaćeni tim ratom Srbi platili najveću cenu, jer procentualno, u odnosu na broj stanovnika, najviše žrtava u tom ratu imala je Srbija. Prema naknadnim procenama, smatra se da je u Srbiji tada poginulo i umrlo više od 1.247.000 ljudi, ali tim brojem nisu obuhvaćeni Srbi koji su tada živeli van matične države, a pripadnici srpskog naroda stradali su i na teritoriji Bosne, Hercegovine, Crne Gore, Srema, Banata, Bačke, Slavonije, Hrvatske, Dalmacije.
Nema sumnje, kažu istoričari, iako je nemačka ofanziva u proleće 1918. bila zaustavljena, a kontraofanziva savezničkih snaga tog leta na Zapadnom frontu dodatno onesposobila nemačku vojsku, ključni događaj za okončanje Velikog rata bio je proboj Solunskog fronta, u kojem je uloga srpske vojske bila izuzetno značajna. Jer, kada je srpska vojska uz pomoć francuske vojske probila Solunski front, glavnokomandujući nemačke vojske i vojske centralnih sila, generali Hindenburg i Ludendorf, zatražili su potpisivanje primirja.
Srbi su prvo iz Trojnog saveza izbacili Bugarsku, a zatim su direktno ugrozili Austrougarsku i to je bio signal za Nemačku da mora da potpiše primirje. Ona je 11. novembra pristala na prekid neprijateljstava, razmenu zarobljenika i povlačenje sa teritorije Francuske.
Nakon primirja potpisanog u vagonu u Kompijenju, na Versajskoj mirovnoj konferenciji u Parizu 1919. potpisan je mir između zaraćenih strana. Zanimljivo je da je vrhovni komandant savezničkih snaga, francuski maršal Ferdinand Foš, koji se zalagao za postavljanje teških mirovnih uslova Nemačkoj, nezadovoljan Versajskim sporazumom izjavio: „Ovo nije mir. Ovo je primirje na dvadeset godina“. To se, nažalost, i obistinilo, jer je Drugi svetski rat počeo 1939. godine.
Interesantno da je Srbija ratovala i nakon potpisivanja primirja na Zapadnom frontu. Prvi svetski rat zvanično jeste završen 11. novembra 1918. potpisivanjem primirja u već čuvenom vagonu kraj Pariza. Međutim, u tom trenutku, ratovalo se još negde – između Kraljevine Srbije i Mađarske koja se otcepila od Austrije.
Prva srpska armija vojvode Petra Bojovića, posle oslobođenja Niša, Smedereva, Beograda i Novog Sada, kreće prema Subotici i Segedinu.
Mađarska je posle samo dva dana shvatila da je nemoćna pred srpskom vojskom, pa je poslala izaslanike u Beograd koji su pred načelnikom Vrhovne komande, vojvodom Mišićem potpisali kapitaliciju.
Prvi svetski rat je tako trajao od napada Austrougarske na Srbiju do teškog poraza crno-žute imperije – 13. novembra 1918. i predaje Mađara vojsci Prve srpske armije. Kako su saveznici dva dana ranije potpisali primirje, procenjeno je da je bolje da i Srbija prihvati taj datum nego da obeležava praznik dva dana posle svih ostalih.
NATALIJINA RAMONDA
Glavni motiv amblema Dana primirja je cvet Natalijina ramonda, ugrožena vrsta u Srbiji. U botanici je poznat i kao cvet feniks. Osim ovog, u amblemu se pojavljuje i motiv trake Albanske spomenice, koja se nalazi iznad cveta. Preporuka je da se ovaj amblem nosi na reveru u nedelji koja prethodi prazniku, kao i na sam dan praznika.
Bedž koji se nosi u sedmici pre Dana primirja i na sam dan praznika 11. novembra, kombinacija je ljubičastog cveta Natalijine ramonde i crno-zelene lente, koja asocira na zelenu traku sa crnim prugama uz koju je nosena Medalja za spomen na povlačenje srpske vojske preko Albanije – Albanska spomenica.
Rod ramonda ima tri vrste, od čega dve rastu na Balkanu, a jedna na Pirinejskom poluostrvu. Prva je otkrivena na Pirinejima 1831. godine zaslugom francuskog istraživača Ramonda, po kome je čitav rod i dobio ime. Drugu vrstu ramonde pronašao je Josif Pančić, 1874, prvo na Rtnju, a onda i u Sićevačkoj klisuri i nazvao je srpska (serbica). Deceniju kasnije, 1884, doktor Sava Petrović, dvorski lekar kralja Milana Obrenovića, pronašao je u okolini Niša i treću vrstu, koju je, zajedno sa Pančićem, opisao kao novu vrstu za nauku pod imenom Ramonda nathaliae, u čast srpske kraljice Natalije.
U svetu postoji oko 270.000 vrsta cvetnica, a svega njih tridesetak imaju sposobnost anabioze, ili prividnog odsustva života, što je stanje u koje ulaze tokom suše, da bi s kišom ponovo oživele, zbog čega ih nazivaju vaskrsavajuće biljke.
Balkanske ramonde, poznate i pod nazivom feniks biljke ili kolačići, kako ih zbog ljupkosti nazivaju u narodu, cvetaju od druge polovine aprila do prve polovine maja. Kada tokom suše uđu u stanje mirovanja, povijaju lišće u svojevrsne gužve koje su toliko suve da se drobe pod prstima. Ipak, pošto padne kiša, već nakon 12 časova vraćaju im se sve fiziološke funkcije, a ubrzo se potpuno otvaraju.
DAN PRIMIRJA BIĆE OBELEŽEN I U KRALJEVU
Ove godine Dan primirja u Prvom svetskom ratu – u Kraljevu će biti obeležen polaganjem venaca u 11.00 na Trgu srpskih ratnika, polaganjem venaca na Spomenik srpskim vojnicima poginulim u ratovima od 1912. do 1918. godine u znak sećanja na sve ljude iz kraljevačkog kraja koji su, tokom balkanskih i Prvog svetskog rata, dali svoje živote za slobodu otadžbine.
M. M. D.
