Ove svetinje tragovi su u vremenu koje je najveći srpski prosvetitelj, osnivač Hilandara, zajedno sa svojim imenom ostavljao sa verom u ljude koje je povezivao i osvetljavao im životne puteve
Sveti Sava je bio srpski princ, monah, književnik i prvi arhiepiskop nezavisne Srpske pravoslavne crkve. Njegovo zaveštanje je i danas prisutno u tradiciji pravoslavne crkve slovenskih naroda. Najveći srpski prosvetitelj značajan je i kao pisac prvog srpskog Nomokanona, Žitija Svetog Simeona, Studeničkog i Hilandarskog tipika. O Svetom Savi su napisane mnogobrojne pesme i narodne umotvorine, a 27. januar obeležava se kao praznik svih škola i mnogih pravoslavnih vernika. Ovo je priča o svetinjama kraljevačkog kraja sa njegovim imenom.
Gornja isposnica Svetog Save u Savovu
Gornja isposnica Sv. Save smeštena je u pećini velikog stenovitog masiva kraj reke Savošnice, oko 15 kilometara severozapadno od manastira Studenice. Njen ktitor Sava Nemanjić, okupivši monahe sklone kontemplaciji i asketizmu, krajem XII i XIII veka, u neposrednoj blizini očeve zadužbine, stvara značajno duhovno i kulturno središte mlade srednjovekovne srpske države. Simbiozom graditeljskih i duhovnih elemenata nastao je ovaj izuzetno zanimljiv objekat. Prostrana pećina zatvorena je visokim, kamenim zidom, a u unutrašnjosti izdeljena na spratove i prostorije za život isposnika kao i jednobrodnu crkvu.
Na zidovima crkve nalaze se ostaci fresaka prve polovine XVII veka. Pored svojih arhitektonskih, likovnih i ambijentalnih vrednosti, ovaj spomenik zaslužuje pažnju i kao mesto za koje je vezana plodna delatnost Save Nemanjića na pisanju Žitija sv. Simeona, prvog književnog dela, Studeničkog tipika, kao i postavljanju temelja stare srpske pismenosti i književnosti.
Donja isposnica Svetog Save u Savovu
Donja isposnica Sv. Save, posvećena Pokrovu Bogorodičinom, nalazi se desetak kilometara severozapadno od manastira Studenice. Nastala je svakako u vreme značajne aktivnosti Save Nemanjića u zadužbini njegovog oca. Objekat u svom arhitektonskom sklopu uključuje skromnu crkvu i konak. Prilikom obnove, početkom XVII veka crkvu je živopisao Georgije Mitrofanović, poznati zograf. Isposnica je obnavljana i 1815. godine. Tom prilikom novi ikonostas i restauraciju fresaka izveo je Aleksije Lazović, zograf.
Manastir Žiča
Manastir Žiču sa glavnom crkvom posvećenom Vaznesenju Hristovom sagradili su početkom XIII veka kralj Stefan Prvovenčani i njegov brat Sava. U svojoj zadužbini Stefan je krunisan, prvi među srpskim vladarima, a Sava dobio sedište nove autokefalne srpske crkve kao njen poglavar. Arhitektonskom koncepcijom prostora, tipičan predstavnik Raške graditeljske škole, žički hram ima prostrani brod sa apsidom na istoku, nižim pevničkim prostorima, pripratu flankiranu kapelama, kao i veliku spoljašnju pripratu sa katihumenom na spratu i kulom-zvonikom nad glavnim ulazom. Spasova crkva u Žiči sačuvala je svoju zidnu dekoraciju, nastalu u više vremenskih faza, tek delimično. Najstarije freske iz 1219. godine vidljive su fragmentarno u pevničkim prostorima i pokazuju odlike početnog perioda monumentalnog stila XIII veka, tj. njegove monaške varijante, uzdržane i stroge u likovnom tretmanu. Preostale freske iz kapele u kuli arhaičnog su karaktera. Stradao krajem XIII veka žički hram je obnovom s početka XIV veka dobio novi sloj fresaka čija je monumentalnost tradicionalno obojena uticajem slikarstva XIII veka.
Istočno od glavne crkve, u manastirskom kompleksu, nalazi se jednobrodni hram Svetog Teodora čiji je uništeni živopis, iskopan u fragmentima, svakako pripadao vremenu XIV veka.
Manastir Studenica
Manastir Studenicu sa crkvom posvećenom Bogorodici Evergetidi podigao je Stefan Nemanja između 1183. i 1196. godine. Jednobrodne osnove sa niskim, isturenim transeptima, trodelnim oltarom i romaničkim plastičnim ukrasima pripada najranijim građevinama raške stilske grupe. Posebno se ističe lepotom mermernih reljefa koji krase konzole, prozore i portale. Najstarije zidne slike u Bogorodičinoj crkvi potiču iz 1208/9. godine kako svedoči natpis u kupoli, a izvedene su zaslugom Nemanjinih sinova, posebno monaha Save. Slikarstvo izuzetne lepote oponašalo je fresko-tehnikom mozaičku dekoraciju bogatih vizantijskih, vladarskih zadužbina. Do naših dana sačuvano je tek fragmentarno u oltarskom prostoru i naosu. Ostale freske delo su majstora XVI veka. Nemanjin unuk Radoslav sagradio je uz Bogorodičin hram 1203/4. godine i ukrasio zidnim slikama spoljnu pripratu sa dve bočne kapele. U ovom prostoru danas je izložena manastirska riznica.
Kralj Milutin je 1314. godine podigao u Studenici crkvu posvećenu Joakimu i Ani. Kraljeva crkva, sa osnovom sažetog, upisanog krsta, jednom apsidom i kupolom ukrašena je freskama stila renesanse paleologa. U Studenici je očuvana i Crkva sv. Nikole (Nikoljača) sa fragmentima živopisa s kraja XIII veka, zatim manastirska trpezarija iz Nemanjinog vremena, obimni zidovi sa kulom i temelji crkve sv. Jovana Preteče iz XVI-XVII veka.
Crkva Svetog Save u Gračacu
Crkva u selu Gračacu posvećena je Svetom Savi. Nalazi se u gornjem delu sela, desetak kilometara udaljena od puta Kraljevo-Kruševac. Podaci o njenom osnivaču i godini podizanja nisu sačuvani. Po narodnom predanju crkva je podignuta u isto vreme kada i manastir Žiča, što je zabeležio Tihomir Đorđević, međutim, crkva se ne pominje u Žičkoj povelji.
Današnja crkva datira iz 1812. godine o čemu piše mitropolit Mihailo, a sagrađena je na starijim temeljima. Godine 1848. crkva je prepokrivena ćeramidom, o čemu govori natpis u niši iznad zapadnog portala „Iždivenijem Radovana M. Šućurevića: žitel(a) i paroh(a) gra(čačkog) 1848.” Verovatno je crkva tada dobila svoj današnji izgled, a 1900. godine je pokrivena pocinkovanim limom. Spoljašna priprata i zvonik podignuti su posle drugog svetskog rata.
Crkva Sv. Save je jednobrodna građevina, zasvedena poluobličastim svodom, sa kupolom i polukružnom apsidom.
Unutrašnjost je raščlanjena pilastrima i ojačavajućim lucima, koje ovi poduhvataju. Ima četiri nejednaka traveja i oltarski prostor. Zapadni travej je najveći i svakako je koristio kao priprata. Travej do apside je najmanji, a ostala dva su približno iste veličine. Apsida je spolja polukružna, a zasvedena je polukalotom. Kube je na niskom, jedva primetnom kockastom postolju. Tambur je spolja osmostran, a iznutra kružan. Na njemu su četiri uzana, visoka prozora. Tambur je zasveden kalotom, preko koje je osmostrani krov prekriven limom.
Crkva ima dva jednostvana portala. zapadni je veći, završava se arhitravnom gredom iznad koje je plitka niša. Južni portal se završava lučno. Prozori se nalaze na apsidi (jedan) i na bočnim zidovima ( po dva) i imaju polukružni završetak.
Na južnom zidu, u zapadnom traveju sa unutrašnje strane, danas postoji jedna niša veličine prozora koja je nastala zatvaranjem prozorskog otvora.
Crkva je zidana kamenom, pa grubo malterisana. Osnova crkve je karakteristična za rašku stilsku grupu, i to za tip manjih crkava koje podižu siromašniji ktitori, manastirska bratstva ili sveštena lica. Slično rešenje imaju crkva Sv. Nikole kod Baljevca, Mažići, Bela crkva karanska… U vreme turskog nadiranja, posle obnove Pećke patrijaršije, ponavlja se ista šema, a i kasnije u vreme ustaničkih vojvoda Karađorđa i kneza Miloša.
Crkva u Gračacu pripada skupini skromnih jednobrodnih kupolnih crkava sa početka 19. veka karakterističnih za vreme ustaničke Srbije.
Crkva spaljivanja moštiju Sv. Save u Kraljevu sedište Episkopa žičkih
Hram Svetog Save je saborna crkva Eparhije žičke, posvećena prazniku spaljivanja moštiju Svetog Save na Vračaru. Crkva je sagrađena u Dositejevoj ulici. Gradnja je započeta 1994. godine. Još od tridesetih godina XX veka postojala je incijativa da se u blizini sadašnje crkkve u Dositejevoj ulici sagradi Crkva. Nedovršena „Nova rejonska crkva“, zadužbina prote Milivoja M. Crvčanina, izaslanika Svetog Arhijerejskog sinoda pri ambasadi u Pragu, nalazila se na mestu današnjeg rukometnog kluba „Željevo“.Projekat za tu crkvu izradio je ugledni arhitekta Momir Korunović. Izgradnju ove prvobitne crkve prekinuo je Drugi svetski rat. Episkop žički Hrizostom je po izgradnji vladičanskog dvora u okviru današnje velelepne Crkve Svetog Save, premestio sedište žičkih Episkopa iz manastira Žiča u ovaj hram.
Savina voda – Dragosinjci
Iznad sela Dragosinjci kod Kraljeva ima izvor koji se zove Savina voda, a koji je prema verovanju naroda – lekovit. Prema legendi Sveti Sava je tu došao da odmori i naredio vodi da izvire. Tu se meštani okupljaju na sabor u zadušni petak pred Svetu Trojicu.
Ribnik Svetog Save
Uz reku Studenicu nalazi se dolina koja se zove Ribnik Svetog Save. Tu je, prema predanju, Sveti Sava lovio ribu.
Pećina Svetog Save
Nalazi se kod Studenice. U njoj se prema narodnom verovanju sa severne strane nalazi postelja od kamena, na kojoj je spavao Sveti Sava i da su na tom kamenu ostala otisnuta rebra svetitelja.
Tripo D. Spahić
