Rušenjem (2002. godine) kuće Maržikovih u Ulici cara Lazara 8, nestalo je jedno od materijalnih svedočanstava o bitisanju Maržikovih u Kraljevu, ali je ova porodica, ipak, ostavila dovoljno sećanja koja vreme nikada neće moći da potroši
Ime Vladislava Maržika u Kraljevu ponosno je nosila gradska galerija, “zborno mesto” gradskih umetnika. Osim nje, i mala ulica na periferiji grada u blizini Šumarske škole, na kraju duge Karađorđeve ulice. Taj deo grada nekada je pripadao području sela Čibukovac, a slučaj je hteo da ime ovog poznatog kraljevačkog slikara dobije ulica u neposrednoj blizini mesta gde je Vladislav Maržik bio teško povređen prilikom bombardovanja Kraljeva u septembru 1944. godine.
Pre 25 godina, na izložbi povodom stogodišnjice njegovog rođenja, Vladislava Maržika su umetnici-sugrađani i zvaničnici, gotovo u horu nazivali “prvim, pravim slikarem iz Kraljeva”. Iako je rođen u Kraljevu i u njemu je proveo čitav život, uvek je bio i “pomalo Čeh”, neko čiji su preci došli iz drugačijeg sveta. Bio bi presrećan da je na pomenutoj izložbi mogao da vidi sve te ljude koji su, vek posle njegovog rođenja, sa velikim uvažavanjem govorili o misiji koju su život i vreme odredili Maržikovima i pre, i posle nega. Njegove slike na kojima je prolaznost pretvorio u trajanje danas se nalaze u muzejima, ustanovama, u kućama mnogih kraljevačkih porodica, gde se čuvaju kao svedoci vremena i relikvije porodičnih korena. I mnogi oni, čiji su koreni bolno iščupani odlaskom iz rodnog grada u neka druga mesta i zemlje širom sveta, nosili su sa sobom njegove slike sa prizorima iz kraljevačkog miljea, “slike koje sada čvrsto drže spojene porodične i prijateljske veze i sećanja iz starog kraja i mladosti”.
Doktor Josif Maržik
Vetar sudbine je Maržikove, dalekih godina druge polovine devetnaestog veka, “doneo” u Kraljevo. Josif Maržik, otac Vladislava Maržika, stigao je u Srbiju 11. jula 1876. godine. Kao mlad vojni lekar napustio je Prag i Češku i došao u njemu tada potpuno nepoznatu zemlju u kojoj je ostao sve do svoje smrti 28. avgusta 1933. godine. Imao je 32 godine kad je došao, 89 kad je umro. U Srbiji je živeo 57 godina, u Kraljevu čak 52, ali njegovi potomci voleli su da kažu kako bi čitav njegov život mogao da bude i pitanje, i odgovor na prvu rečenicu češke himne “Kde domov muj…?” (Gde je moj dom?)
Ona je i urezana na njegov skroman spomenik na kraljevačkom groblju, a pitanje: šta je sve te Maržikove, kasnije i njihove sunarodnike Koliačeve i Zemanove, navelo da odu iz jednog sasvim drugog sveta, drugih nazora i vaspitanja, druge kulture i obrazovanja, verovanja, iz sasvim drugačijeg građanskog društva i života – i danas zaokuplja njihove potomke.
Josif je, kao mlad intelektualac i lekar, tu potrebu definisao kao humanost i naklonost prema slovenskoj braći Srbima i njihovoj borbi za nacionalno oslobođenje. Interesantno je da, po dolasku u Srbiju, iako mlad lekar, aktivno učestvuje u pripremi i organizaciji vojnog saniteta za drugi srpsko-turski rat koji je bio na pomolu. Ratna dejstva zatiču ga na poziciji komandira sanitetskog odeljenja Prve užičke brigade, stacionirane na Javorskoj poziciji. Po prestanku rata dobija prvu srpsku ratnu spomenicu i orden Crvenog krsta koji se dodeljivao “za izvanredne usluge učinjene društvu u vreme ratova”.
U martu 1881. godine, Ministarstvo vojno šalje ga u Breslavu (Češka) na specijalizaciju hirurgije, gde na Medicinskom fakultetu polaže sve tražene ispite iz anatomije, fiziologije, gastrološke anatomije, nauke o lekovima, oftalmologije, hirurgije i ginekologije.
Po povratku u Beograd, očekuje da bude promovisan u čin kapetana. “Zapelo” je oko nostrifikacije diplome…
Josif Maržik nije želeo ponovo da polaže ispite koje je u domovini već položio i zakonska prohodnost do najvišeg, pukovničkog čina u sanitetu mu je, praktično, onemogućena. Bio je strašno pogođen i do kraja života nije prestajao da priča o politici pojedinaca u srpskom vojnom sanitetu po kojoj su “forsirani tek svršeni lekari srpskog porekla, a tuđinci – držani po strani”. Josif Maržik smatrao je da je to strašno nepravedno prema ljudima koji su, poput njega, praktično, bili osnivači Vojnog saniteta Srbije (što je Istorija srpskog vojnog saniteta posle mnogo godina (ali po Josifa kasno!) i potvrdila).
Kad je 1881. stigao u Karanovac (današnje Kraljevo), mesto je imalo svega oko 2.500 stanovnika. U očekivanju višeg čina i razumevanja za svoj stav, po novom vojnom rasporedu, dobio je dužnost pukovskog lekara i upravnika privremene vojne bolnice. Po otvaranju Ratarske škole postao je i sve do svoje penzije bio njen školski lekar. Bio je poliglota, govorio češki, srpski, ruski i nemački jezik, a služio se francuskim, latinskim i grčkim. Bio je oženjen, najpre Angelinom Protić iz Karanovca koja je umrla posle tri godine braka. Drugu suprugu doveo je iz Češke kad je, posle 15 godina, prvi put od dolaska u Srbiju otišao da obiđe familiju u domovini. Očekivalo se da, posle druge ženidbe, Josif Maržik ostane u Češkoj, pre svega zbog velike nepravde u postupku nostrifikacije njegove diplome, ali i zbog odluka o iznenadnim premeštajima kojima su ljudi iz ministarstava odlučivali o sudbinama drugih. Na omalovažavanje u “Malom žurnalu” 1897. godine reagovao je sledećim pismom, podnoseći ostavku na položaj upravnika privremene vojne bolnice:
“Ne mešam se u partije, nego samo poverenu mi službu vršim. …Ja zaista nisam rođen u Srbiji, no preko 20 godina časno i pošteno radim kao svaki rođeni Srbin u Srbiji. Ja državu nisam koštao nijednu paru, a služim joj kao da je na mene najviše trošila…”
Sa aktivnom vojnom službom penzionisan je 1901. godine, ali je nastavio da radi kao opštinski lekar. I danas se prepričava koliko je pomagao sve one koji su tražili lekarsku pomoć, siromašne naročito. Umro je 1933. godine u porodičnoj kući Maržikovih u Ulici cara Lazara. 
Kuća je, početkom ovog veka srušena, a na njenom mestu sazidana je višespratnica, na koju je postavljena mesingana tabla koja podseća da se tu nalazio dom Maržikovih, Čeha koji su obožavali Kraljevo. 
Odgovor na početni stih češke himne “Gde je moj dom?”, koji je uklesan na nadgrobnoj ploči Josifa Maržika valja tražiti u njegovom nesebičnom pripadanju srpskom narodu koji je prihvatio kao svoj. Zato njegova domovina i jeste postala zemlja u kojoj leže njegovi ostaci…
Vladislav Maržik
Priča o Vladislavu Maržiku, sinu dr Josifa Maržika, jeste priča o prvom školovanom slikaru rođenom u Kraljevu, ali i priča o čoveku koji je bio zaljubljen u svoj grad. Bio je rodonačelnik kraljevačke likovne istorije, prvi obrazovani pozorišni scenarista i konzervator muzeja.
Vladislav je treće dete (od petoro dece)Eleonore i dr Josifa Maržika. Dom u kome su živeli, u sećanjima starih Kraljevčana, ostao je zapamćen kao jedna od najpoznatijih i najuglednijih kuća u varoši. I zbog toga što je u njoj stanovao jedan od prvih lekara u varoši, a verovatno i zbog toga što je u njoj živela porodica češkog porekla, koja je po svom obrazovanju i vaspitanju unosila neke osobenosti u varošicu.
Svoje likovno obrazovanje, Vladislav Maržik je sticao od 1910. do 1914. godine u prvoj Umetničko-zanatskoj školi u Beogradu. Prvi svetski rat nije dozvolio da sa nepunih dvadeset godina stane među prve srpske impresioniste, iako njegovi radovi iz tog perioda potvrđuju te njegove vrednosti. Po završetku rata, odlazi u Prag na Akademiju lepih veština. Posle dve godine, iz porodičnih razloga, vraća se u Kraljevo, nedovoljno svestan da u srpskoj provinciji neće moći da ostvari mladalččke ambicije. Ipak je, i kao slikar, i kao čovek, sebe ugradio u istorijsku čitanku grada kome je poklonio sve što je od talenta i likovnog obrazovanja nosio u sebi.
“Ostavio je za sobom sećanje i svojevrsni omaž Kraljevu, koje vreme nikada neće moći da potroši” – napisao je u porodičnim sećanjima “Maržikovi” – njegov sin Slavoljub.
Prvi radovi Vladislava Maržika bili su inspirisani lokalnim pejzažima i objektima stare gradske arhitekture. Po prekidu studija umetnosti u Pragu (iz materijalnih razloga), Vladislav je službovao u Štipu, a onda se 1924. godine vratio u Kraljevo na mesto profesora u Gimnaziji. Taj deo njegovog stvaralaštva obeležilo je slikanje portreta, ali se njihov najveći deo, ako je i sačuvan, nalazi u vlasništvu starih kraljevačkih porodica, naročito onih koje su otišle iz Kraljeva. Jedan od njegovih malobrojnih radova pred Drugi svetski rat, bio je predmet vesti koju je “Politika” objavila 17. septembra 1939. godine, u vezi izbora episkopa žičkog Nikolaja za počasnog građanina Kraqeva:
“Diplomu koja je predata episkopu Nikolaju, radio je akademski slikar gospodin Vlado Maržik. Ona je urađena vrlo ukusno, u narodnim motivima. Na njenom vrhu nalazi se obnovljena Žiča, a u donjim delovima zgrade Dečjeg hranilišta i Dom starica i staraca, koje su podignute naporima episkopa Nikolaja…”
Nažalost, i pored upornog traganja, ovaj rad Vladislava Maržka, nije pronađen. Pretpostavlja se da je izgoreo u konaku manastira Žiča, koji je razrušen u bombardovanju ove svetinje od strane Nemaca 1941. godine.
Početkom septembra 1944. godine, u istom danu, Vladislav Maržik biva teško ranjen i ostaje bez kuće u bombardovanju. Od uglednog porodičnog imanja, sa tri kuće i prelepim dvorištem, ostale su da zjape tri ogromne, duboke rupe od avionskih bombi. Svoje “izbegličke” dane u selima oko Kraljeva, Maržikovi su okončali zahvaljujući pomoći prijatelja i komšija koji su pomogli da se popravi ono što se popraviti moglo. Tada se završio i period, dug skoro dve decenije, tokom koga Vladislav Maržik nije živeo u svetu umetnosti, iako mu je svim čulima pripadao.
Kada se u Narodnom muzeju u Kraljevu zaposlio na radnom mestu restauratora, dobio je novi stvaralački entuzijazam koji doživljava kao svoje novo slikarsko proleće. To je vreme kada su ga njegovi sugrađani često zaticali kako od ranog jutra do popodnevnih sati sedi na svojoj maloj stolici pred nekom starom, polusrušenom, često napuštenom kućom, da bi joj, na svom crtežu, ponovo udahnuo život.
“Po tome su ga i prepoznavali. Kao slikara koji crta arhaične i idilične predstave starih kuća, sakralnih objekata, praveći slike na kojima je, i bez figuralnog, zauvek ostao prisutan čovek i njegovo vreme, kao i sećanje na život koji nije nikada prestajao…” – piše u sećanjima na svoje pretke u knjizi “Maržikovi”, Slavoljub, sin Vladislava Maržika.
Prikazivao je prvi, prvi kraljevački slikar u svojim delima i život kraljevačke sirotinje i radnika, pa njegovo beleženje na tim slikama ima i svojevrsnu socijalnu poruku, zapisali su hroničari grada. Tako je nastao opus sa više od 200 njegovih crteža, svojevrstan omaž Vladislava starom Kraljevu. Nikada neće moći da se izmeri ko je kome u toj ljubavi ostao dužan… Bio je strastveni hroničar svakodnevnih promena izgleda Kraljeva.
Gradski eneterijer bio je njegov glavni motiv. Slikao je stare kuće i čatmare nastale još u turskim vremenima, orijentalne kuće razigranih fasada sa drvenim doksatima… 
Slikao je ulice sa kaldrmom i dućanima sa izlozima i ćepencima kojih više nema, duge prizemne zgrade sa mnogo vrata i metalnim čunkovima na prozorima iz kojih kulja dim…Po njegovim crtežima, kažu, gotovo da je moguće rekonstruisati izgled starog Kraljeva.
Posle decenija pripadanja svetu umetnika, više stotina slika i desetina svojih izložbi, Vladislav odlučuje da podnese molbu za prijem u članstvo Udruženja likovnih umetnika Srbije, smatrajući to samo formalnim činom. Koliko li je iznenađenje doživeo kad je iz ULUS-a dobio neshvatljivo brz odgovor da “Umetnički savet nije bio u moghućnosti da preporuči upravi Udruženja kandidaturu sa povoljnim mišljenjem”! Opet “politička nepodobnost”: Jugoslavija je “ratovala” sa Informbiroom, a preci Vladislava Maržika bili su Česi… Retka su vremena tokom kojih se, na našim prostorima, nije presuđivalo na osnovu mišljenja nedobronamernih, onih koji su svoj poslušnički stav formirali po nečijem nalogu i sklanjajući se iza nerazumljivih pobuda!
Na kraju njegovog slikarskog veka, mediji i kolege sve više su počinjali da se slažu da se slikarstvo Vladislava Maržika poistovećivalo sa Kraljevom, njegovom prvom i pravom inspiracijom kojoj je ostao veran do kraja. Loza Maržikovih neće biti nastavljena. Poslednjii muški Maržik u Srbiji bio je Vladislavljev sin Slavoljub koji se, punog srca i duše, potrudio da monografija “Mažikovi” ugleda svetlost dana.
Slavoljub Slavko Maržik, inženjer geologije, svojevrsni hroničar Kraljeva, autor šest knjiga, član Zavičajnog društva Kraljevo od njegovog osnivanja i dobitnik Diplome zaslužnog građanina Kraljeva za 2018.godinu, preminuo je 14. marta 2022. godine.
Ostala je nada da su slikarske gene Vladislava i doktorske dede Josifa Maržika, mogli da “povuku” i potomci sa ženske strane… Rušenjem kuće Maržikovih 2002. godine u Ulici Cara Lazara 8 u Kraljevu je nestalo jedno od poslednjih velikih materijalnih svedočanstava o životu Maržikovih u gradu na Ibru.
Na karanovačkim i kraljevačkim prostorima vrata su uvek bila otvorena za dobre ljude svih boja i nacija. Sa raznih strana su dolazili, a sama čaršija ih je cenila po srcu, po dobroti koju su činili, po životu koji su živeli. Mnoge je upisala u svoje istaknute žitelje. I Maržikove, valjda se to podrazumeva…
M. M. D.
Ovaj medijski sadržaj deo je projekta „Lokal pres Lab 2.0” koji je razvijen i podržan od strane programa „Medijski inkubator za Zapadni Balkan“ Free Press Unlimited, koji je finansiran od strane Ministarstva spoljnih poslova Holandije
