Kraljevčani nisu rušili spomenike neprijatelja

3. novembar 2018.

Malo je onih koji znaju da se na delu današnjeg Starog groblja nekada nalazilo Vojničko groblje od kojeg su sačuvani spomenik austrijskim vojnicima i jedan krajputaš posvećen srpskom vojniku, a u Grdičkoj ulici je postojalo i nemačko groblje

Od 1915. godine Kraljevo je bilo pod okupacijom vojske Austrougarske carevine. Na teritoriji grada bili su veliki garnizoni, koji su imali veliki vojni arsenal. Neprijateljska vojska, Nemci i Austrijanci, imali su i veliki broj zarobljenika, Rusa i Italijana, koje su dovodili da im rade na izgradnji pruge prema Goču, zato što je plan neprijatelja bio da eksploatišu bogate šume Goča i Stolova.

U Kraljevu je tada i nastalo Vojničko groblje, koje se nalazilo na delu današnje lokacije Starog (građanskog) groblja. Kada su u Prvom svetskom ratu osvajali Kraljevo, Austrijanci i Nemci su imali veliki broj žrtava iz ratnih dejstava, a vojnici su umirali i od različitih bolesti. Svi oni sahranjivani su na groblju koje je srpski narod nazvao Vojničko groblje. Na njemu su srpski neprijatelji podigli i spomenik svojim žrtvama koji i danas postoji na Starom groblju, nedaleko od zgrade Uprave groblja. Spomenik je u obliku kamene piramide na visokom kamenom postolju. Na jednoj strani piše: “Junacima svetskog rata 1914 – 1916 … Treće. armije pod komandom…”, ostatak teksta je oštećen.

Pogledajte kadrove i izjavu Milana Matijevića https://www.youtube.com/watch?v=f6DiL70loaI

– To je spomenik 17. austrougarskoj regimenti i ostao je do današnjih dana kao obeležje da je ovde nekada bila okupatorska sila – kaže Milan Matijević, doktor ekomoskih nauka, publicista i hroničar starog Kraljeva kojem je posvetio mnoge svoje knjige.

Vlast, stanovnici Srbije,  građani Kraljeva, svi su iz poštovanja prema svim žrtvama Prvog svetskog rata, decenijama bili saglasni da spomenik ne treba rušiti.

– To je kultura sećanja koja podrazumeva da ne treba da rušimo tuđe spomenike – slaže se i dr Milan Matijević.

Osim Austrijanaca, na Vojničkom groblju u Kraljevu sahranjivani su i srpski vojnici, o čemu danas svedoči samo jedan omanji spomenik – krajputaš.

– Mnogi srpski vojnici ginuli su na bojištima van Srbije, svuda gde je vojevala srpska vojska, pa je kod nas bio običaj da se, u znak sećanja na poginule vojnike podižu spomenici – krajputaši. Tako se sada, pored spomenika Austrijancima nalazi spomenik Petru Jankoviću, srpskom vojniku koji je poginuo 1915. godine negde na ratištu – pojašnjava Matijević, pokazujući na stari spomenik – krajputaš i na nešto noviji spomenik koji su Petru Jankoviću podigli njegovi potomci.

Nedaleko od mesta sahranjivanja vojnika iz Prvog svetskog rata, smeštena je takozvana Aleja nosilaca spomenice 1941.

U rešenju Skupštine opštine Kraljevo, kada je Spomenik srpskim ratnicima poginuim od 1912. do 1928. gdine iz centra Kraljeva premeštan na lokaciju današnjeg Starog groblja, bilo je navedeno da se premešta na Vojničko groblje. Nedaleko od mesta sahranjivanja vojnika iz Prvog svetskog rata, smeštena je i takozvana Aleja nosilaca spomenice 1941.

– I danas pamtim da su me ovde roditelji kao dete dovodili raznim povodma, da su se na Vojničkom groblju nalazili metalni krstovi sa pločicama i brojevima koje ja tada nisam razumeo – priseća se Matijević.

Vojničko groblje u Kraljevu prvi put je raščišćavano i delimično pomereno 1926. godine kako bi pruga koja se tada gradila ka Raški, a otvorena je pet godina kasnije, mogla da prođe tom trasom.

– Tada su sve kosti skupljene u jednu zajedničku kosturnicu. Kasnije je tu napravljena ulica (Zelena Gora), zgrada Uprave groblja delom se nalazi na nekadašnjem Vojničkom groblju koje je pretvoreno u građansko groblje, odnosno – staro kraljevačko groblje je prošireno – ističe Matijević.

Kraljevo je imalo i tzv. Nemačko groblje.

– Kada su Austrijanci okupirali Kraljevo, na tadašnjoj pijaci (danas Trgu srpskih ratnika), ubijen je jedan kaplar Franc Miler. U znak protesta, okupatori su njegovo telo sahranili baš na samoj pijaci, a kasnije su njegove posmrtne ostatke ipak prebacili na lokalciju na Grdičkoj kosi sa koje se moglo videti celo Kraljevo – otkriva Matijević.

O ovom događaju portal Krug već je pisao, o tome čitajte u tekstu ŠTA JE BILO PRE MILUTUNA

Na tom mestu koje danas ne odaje utisak da je tu ikada bilo nekakvo groblje, sahranjivani su kasnije i drugi nemački vojnici.

– Kao deca, mi smo ovu lokaciju nazivali Nemačko groblje. Na ovom mestu (kad se iz Ulice vojvode Stepe uđe u Grdičku, a onda na prvom skretanju skrene desno, a posle stotinak metara još jednom desno), nema kuća. O ekshumacijama tela nemačkih vojnika ovde sahranjenih tokom Prvog svetskog rata, danas nemamo puno podataka  – kaže Matijević.