Autor spomenika na Trgu srpskih ratnika (koji je simbol Kraljeva, kao što je Ajfelov toranj Parizu ili Kip slobode Njujorku) je ruski arhitekta Roman Verhovski, a izliven je u Livnici „Jeremić“
Na centralnom gradskom trgu, Trgu srpskih ratnika, smešten je simbol Kraljeva – Spomenik srpskim ratnicima 1912 – 1918. Ideja da se započne njegova izgradnja datira još iz 1913. godine, kada je formiran Odbor za podizanje spomenika izginulim oficirima i vojnicima u borbama u Albaniji. Međutim, dolazi do početka Velikog rata i realizacija ove ideje odložena je na neodređeno vreme.
Po završetku Prvog svetskog rata ova ideja je postala ponovo aktuelna, posebno zbog velikog broja poginulih ratnika, pa je postojala želja da im se na neki način sugrađani oduže i ostave sećanje na njihove žrtve. Izgradnju spomenika je započeo Pododbor Udruženja rezervnih oficira i ratnika 1928. godine, na desetogodišnjicu završetka Prvog svetskog rata.
Pogledajte emisiju RTS-a o spomeniku na Trgu srpskih ratnika:
Na samom početku izgradnje došlo je do sukoba oko lokacije izgradnje. Jovica Stojković, predsednik opštine pre početka gradnje, zalagao se da se spomenik napravi u parku ispred Crkve Svete trojice (kod Tenka), ili ispred stare kasarne Car Dušan (ispred “Lesnine”); dok je Aleksije Jelisijević, koji je bio predsednik opštine dok je izgradnja trajala, zastupao ideju da se spomenik napravi na centralnom gradskom trgu.
Po nekim informacijama, ideju da se spomenik podigne van centralnog trga podržavali su vlasnici kafana i hotela kojih je na ovoj lokaciji bilo puno. Naime, na centralnom trgu je bila pijaca, pa su se kafedžije verovatno pribojavale da će spomenik oterati seljake iz okolnih sela koji su svoje mukom zarađene novce ostavljali nakon pijačnog dana u njihovim kafanama. Konačan sud je doneo Državni savet, 21. avgusta 1930. godine, koji je potvrdio prvobitnu odluku Suda opštine Kraljevačke o lokaciji spomenika na centralnom trgu. Time je izgradnja spomenika mogla da počne.
Spomenik srpskim ratnicima 1912 – 1918. rađen je po ugledu na Spomenik braniocima Beograda 1914 -1915, koji se nalazi na Novom groblju u Beogradu. Autor spomenika u Beogradu i Kraljevu bio je Roman Verhovski, ruski arhitekta, umetnik i vajar. Skulpturu vojnika za spomenik u Kraljevu izlio je u Beogradu, na Voždovcu, u livnici „Jeremić“, Živojin Lukić, vajar. Po rečima Miodraga Paje Jeremića, vlasnika livnice, model spomenika je dobijen u gipsu, a sam spomenik je rađen u delovima, velikih sedam metara.
Samu izgradnju Spomenika pratili su veliki novčani problemi, premda je u prvi mah izgledalo da sve ide po planu, o čemu svedoči i pisanje dopisnika “Politike”, od 31. jula 1931. godine:
“Rad na podizanju spomenika izginulim Kraljevčanima u toku minulih ratova privodi se kraju i on će u toku ove jeseni biti na svečan način osvećen.”
Novi pokušaj završetka spomenika aktiviranjem kredita obezbeđenog još 1933. godine došao je na podsticaj predsednika opštine Kraljevo Dušana Krstića. On je bio svestan negativnog publiciteta koji izaziva neizgradnja spomenika, pa je pisao Središnoj upravi Udruženja rezervnih oficira i ratnika u Beogradu, gde je pored ostalog naglasio da je kredit obezbeđen, ali da je unutar ovdašnjeg Ratničkog udruženja došlo do nesuglasica u pogledu novčanih izdataka. Po njemu, zbog ovog nesporazuma spomenik pet godina stoji nezavršen na opštu sramotu varoši, ali i cele otadžbine. Nakon ove prepiske, izgradnja je nastavljena, ali spomenik nikada nije dobio konačan izgled, jer na njemu nisu ugrađene mermerne ploče sa imenima izginulih ratnika 1912 – 1918. iz Kraljeva.
Tako nedovršen je preživeo Drugi svetski rat i nemačku okupaciju, a zatim i dočekao slobodu, ali je bilo izvesno da neće moći dugo da ostane na centralnom gradskom trgu, koji je, uzgred, još jednom promenio svoje ime, pa je u skladu sa vremenom dobio ime doživotnog predsednika SFRJ – Trg maršala Tita.
U godinama nakon Drugog svetskog rata, javljaju se različita udruženja, pojedinci, stručnjaci i razni drugi znani i neznani likovi koji su dokazivali da Spomeniku srpskim ratnicima jednostavno nije mesto na gradskom trgu. Kao razloge navodili su da smeta predviđenim urbanističkim rešenjima ili da mu nije tu mesto, jer mu, ipak, priliči neka malo prigodnija lokacija. Takva je pronađena na Vojničkom groblju, pa je odlukom lokalnih vlasti 1. maja 1960. godine Spomenik srpskim ratnicima pomeren sa glavnog gradskog trga na drugu lokaciju. Nisu svi Kraljevčani nemo posmatrali ovaj čin, bilo je mnogih koji su negodovali, pisali dopise, tražili da se spomenik vrati u centar grada.
Ove inicijative nisu uradile plodom, sve do 1982. godine kada je doneta odluka da se raspiše referendum. Možda najzaslužniji za ovu odluku bio je tadašnji predsednik SO Kraljevo Branko Maričić, inače potomak narodnog heroja Živana Maričića. Na referendumu je veliki broj građana podržao ideju vraćanja spomenika, nakon čega je odlukom sva tri veća SO Kraljevo od 25. maja 1982. godine, sprovedeno u delo premeštanje Spomenika sa groblja na centralni gradski trg, baš na današnji dan. Spomenik je konačno dovršen i otkriven 29. novembra 1982. godine.
Od trenutka vraćanja do današnjih dana, Milutin je bio svedok različitih događaja i nesumnjivo ostaje simbol Kraljeva, nešto poput Ajfelovog tornja u Parizu ili Kipa slobode u Njujorku.
Vojkan Trifunović
