Godine kovid pandemije su napravile veliki zastoj u dijagnostici i terapiji svih malignih bolesti, pa i karcinoma pluća, zbog čega se dešava da se pacijenti često javljaju u odmaklim stadijumima bolesti
Tokom dijagnostikovanja i lečenja kovida, kod velikog broja pacijenata je na osnovu Rtg snimka pluća urađenom zbog kovida, otkriven karcinom pluća. To je nekim pacijentima pomoglo da se tumor otkrije i leči na vreme. Rano otkrivanje karcinoma je ključno za adekvatan terapijski tretman i produženje života pacijenta. Zato apelujemo na sve da ne ignorišu simptome i ne odlažu preglede i terapije, jer borba sa karcinomom ne sme biti zapostavljena.
Smatra se da se u 15 odsto slučajeva karcinom pluća otkriva slučajno, prilikom Rtg snimanja pluća iz nekog drugog razloga, a ne zbog respiratorne simptomatologije. Jedna grupa pacijenata ima simptome, ali ih pogrešno tumači. Uglavnom su to pušači koji već imaju pušački bronhitis.
Karcinom pluća je najčešći i najsmrtonosniji karcinom u našoj zemlji i u svetu. Prema statistici, Srbija zauzima drugo mesto u Evropi po smrtnosti, odmah posle Mađarske, a broj obolelih raste svake godine. Godišnje u Srbiji oboli oko 6.500 osoba, a, nažalost, više od 4.600 izgubi bitku sa tom opakom bolešću. Po podacima Instituta za javno zdravlje „Milan Jovanović Batut“ u Srbiji se svakodnevno dijagnostikuje 20 novih pacijenata, od kojih je sve više žena, a od ovog karcinoma umre – 13 osoba. U svetu je, tokom 2020 god., od karcinoma pluća obolelo oko 2,2 miliona ljudi od kojih je 1,8 miliona, nažalost, preminulo.
Glavni faktor rizika za pojavu bolesti kod 90% muškaraca i 80% žena je pušenje, zatim genetski faktori i aerozagađenje. Zbog toga se pušačima posle 40. godine života, a i onima sa opterećujućom genetskom predispozicijom, savetuje da jednom godišnje urade snimak pluća. Za sve ostale, preporuka je jednom u dve godine, preventivno. Naravno, po potrebi i češće.
Jedan od razloga za visoku smrtnost je kasno otkrivanje bolesti zbog nespecifičnih simptoma i nemogućnosti da se tumor otkrije u ranoj fazi zbog toga što nema dovoljno lekara, niti dovoljno rendgen aparata za snimanje. Dijagnostiku je dodatno usporila pandemija koronavirusa, pa je sada primetan veći broj pacijenata koji sa malignim oboljenjima dolaze u poodmakloj fazi.
Ukoliko se otkrije u ranom stadijumu, uz primenu adekvatne terapije, sa karcinomom pluća može da se živi. Pravovremenom operacijom nekih oblika tumora pluća i redovnim praćenjem može se postići potpuno izlečenje. Ako se otkrije kasno, smrtnost je vrlo visoka.
Ova maligna bolest pluća može biti asimptomatska dugo vremena, čak i nekoliko godina, tako da je veliki problem što se ne otkriva na vreme, kao što je to slučaj kod drugih vrsta tumora koji daju rane simptome i za koje postoje jasni programi skrininga (karcinom dojke, grlića materice ili debelog creva).
Glavne tegobe koje se javljaju su: intenzivan kašalj ili promena karakteristike kašlja kod pušača, gušenje, bolovi u grudnom košu ili ramenu (zavisno od lokalizacije), slabost, malaksalost, gubitak apetita i u težini.
U kasnijim stadijumima mogućije još čitav niz teških simptoma.
Iskašljavanje krvi (hemoptizije) su simptom koji najčešće „odvede” pacijenta kod lekara. Nažalost, to može biti već odmakli stadijum bolesti i onda su mogućnosti lečenja znatno sužene.
Dijagnostika karcinoma pluća
Ako se na rtg snimku pluća vide suspektne promene ili ako postoje druge indikacije, potrebno je uraditi CT – skener pluća i odgovarajuću dijagnostiku kako bi se precizno utvrdio patohistološki tip tumora, od čega zavisi dalji terapijski pristup. Na običnom rtg snimku pluća vide se promene veličine oko 2cm. CT pregledom, kroz mnogo različitih preseka, se mogu videti i minimalne promene u plućima. Dijagnostika dalje podrazumeva pregled – bronhoskopiju, perkutanu ili transbronhijalnu biopsiju, ponekad i minimalno invazivne hiruške metode, pri čemu se uzima uzorak iz tkiva bronha ili pluća i bronhoaspirat. Uzorak tkiva i bronhoaspirat se zatim šalju na različite vrste analiza, pre svega na patohistološku, kojom se utvrđuje vrsta i tip karcinoma.
Bronhoskopija predstavlja endoskopsku metodu za pregled traheobrohijalnog stabla. Pregled se obavlja aparatom koji se zove bronhoskop, a radi ga pulmolog, internista, ORL-og ili grudni hirurg. Osim dijagnostičke, bronhoskopija može biti i terapijska. Ovim postupkom se može uraditi :
– ekstrakcija stranog tela ili gnojnog čepa koji može zapušiti bronh i dovesti do atelektaze (bezvazdušnosti) pluća.
– može se zaustaviti krvavljenje iz pluća (hemoptizije ili hemoptoae), tako što se plasira fibrinski lepak (Beriplast),
– argon plazma koagulacija (APC),
– laserska resekcija tumora
– plasiranje stenta kod stenoze disajnog puta itd.
Šest do osam sati pre bronhoskopije pacijent ne sme ništa da jede, pije i puši. Ako uzima AKT (antikoagulantnu terapiju) ili aspirin, treba da prekine nekoliko dana kako bi se izbeglo moguće krvarenje. Bronhoskopija se najčešće izvodi u lokalnoj anesteziji, a može se raditi i u kratkotrajnoj intravenskoj anesteziji, čime se postiže veći komfor za pacijenta. Nakon pregleda, pacijent posle nekoliko sati može da ide kući.
Patohistološka analiza se dopunjuje i dodatnim analizama od kojih je najznačajnija imunohistohemija (IHC). To je posebna grupa testova koje patolozi koriste za određivanje specifičnog tipa tumora, kao i njegovog porekla, određuje se i da li je tumor u početnoj fazi ili je uznapredovao. Takođe je važno odrediti različite prognostičke markere u tumorskom tkivu, kao i receptorski i hormonski status.
Svi ti podaci se precizno obeležavaju posebno određenom TNM nomenklaturom. TNM je sistem za označavanje koji opisuje stadijum karcinoma koji potiče od solidnog tumora, koristeći alfanumeričke kodove
– T opisuje veličinu primarnog tumora i da li je zahvatio tkivo u blizini
– N opisuje okolne (regionalne) limfne čvorove
– M opisuje udaljene metastaze tj. širenje karcinoma iz jednog dela tela u drugi.
Važno je istaći da se imunohistohemija radi i tokom ili nakon lečenja karcinoma, čime se procenjuje efekat i uspešnost terapije, kako klasične, tako i ciljane molekularne terapije. Imunohistohemija je danas nešto što se podrazumeva, odnosno rutinska i neophodna metoda u patohistologiji. U većini oblasti medicine, bez imunohistohemije nema precizne dijagnoze oboljenja.
Po završetku potrebne dijagnostike, pacijent se, sa kompletnom dokumentacijom, prezentuje konzilijumu za pluća, koji određuje terapijski protokol za svakog pacijenta pojedinačno. Pacijent mora biti prisutan na konzilijumu, bez obzira u kakvom je stanju.
Prim. dr Slavica Plavšić, specijalista za plučne bolesti
O tome kako su šanse za uspešno izlečenje karcinoma pluća decenijama imali samo pacijenti kojima se bolest otkrije u ranoj fazi i koji su operisani, ali se tokom poslednjih 15 godina situacija znatno promenila pojavom novih terapija, čitajte u ranijem tekstu dr Slavice Plavšić pod nazivom Lečenje karcinoma pluća: imunoterapija – velika šansa za uspešno lečenje
*Ovaj tekst deo je projekta sufinansiranog od strane European Endowment for Deomcracy. Stavovi iskazani u ovom medjskom sadržaju predstavljaju stavove autora i sagovornika, a ne Fondacije
