Jedni ga zovu Gospodar Vasinim konakom, drugi kažu da je dozvoljeno nazivati ga samo Duhovnim centrom koji nosi ime vladike Nikolaja, ali od te dileme mnogo je važnije da znamo kakve sve priče čuva ovo zdanje staro skoro dva veka
U, po mnogima, najlepšem kraljevačkom parku na uglu Čika Ljubine i Karađorđeve ulice, nalazi se Gospodar Vasin konak – kulturno dobro od velikog značaja. Konaku je ovaj status dodeljen kao građevini tradicionalne arhitekture i na osnovu njegovog istorijskog značaja, odlukom Skupštine Srbije 1979. godine. Od 2000. godine, kada je ovaj objekat lokalna samouprava vratila manastoru Žiči, ovo je sedište Pravoslavnog duhovnog centra „Vladika Nikolaj Velimirović“.
Izgradnja ovog zdanja počela je 1830. godine, a završena dve godine kasnije, u vreme vladavine Kneza Miloša Obrenovića. Sagradio ga je Vasa Popović, blizak saradnik kneza Miloša Obrenovića. Konak je više puta prepravljan i prilagođavan novim namenama, a poznat je po tome što je do 1941. bio sedište Žičke episkopije, a pet godina i dom vladike žičkog Nikolaja Velimirovića.
Pogledajte VIDEO reportažu:
Istorija kaže da je, posle smrti Vase Popovića i njegove supruge Marte, država otkupila konak za dvor užičkog episkopa Joanikija Neškovića. U istoriografiji nalazimo podatak da je i Feliks Kanic, putopisac iz XIX veka – ovu zgradu nazivao „vladičin konak“.
Postojale su pretpostavke da su konak gradili sami pripadnici dinastije Obrenović, preko vladike Joanikija, ali postoje zvanična istorijska dokumenta koja kažu drugačije. Između ostalog, to su: predlog Ministarstva unutrašnjih dela da se „za potrebe vladičanske rezidencije otkupi Gospodar Vasin konak, koji na najboljem placu ovde u Karanovcu sproću crkve leži“, kao i priznanica da je Popečiteljstvo finansija 12. oktobra 1855. godine naslednicima Vase Popovića isplatilo 1.600 cesarskih dukata za kuću, prateće objekte i plac.
– Vladika Joanikije je u to vreme bio užički, a potom i kruševački episkop, a uveliko je radio i na obnovi manastira Žiče. Da bi bio u blizini manastira Žiče, vladika Joanikije je u tadašnjem Karanovcu boravio u ovoj zgradi. Ona je posle smrti vladike Joanikija menjala svoju namenu. Bio je tu i internat učenika Ratarske (Poljoprivredne) škole, jedno vreme i vojna komanda sa zatvorom – kaže za portal Krug jerej Vladimir Jovanović, upravnik Duhovnog centra „Vladika Nikolaj Velimirović“.
Vladika Nikolaj Velimirović (1880-1956) premestio je sedište Eparhije žičke iz manastira Žiče u ovaj konak – 1936. godine. O razlozima preseljenja sedišta Eparhije, Vladika Nikolaj je govorio:
„Hoću da grad vidi kada vladika dolazi i kada vladika odlazi, kada leže i kada ustaje, s kim se sastaje i s kim se rastaje“.
U svom novom eparhijskom dvoru, vladika Nikolaj je živeo i stvarao pet godina. Sa doksata dvora je često besedio okupljenom narodu na platou ispred zgrade, bilo da su se okupili danju ili noću, radi saveta ili mirenja. Iz ovog objekta vladika Nikolaj je 1941. godine godine odveden u zatočeništvo u manastire Ljubostinja i Vojlovica, a potom je interniran i u zloglasni logor Dahau. Nakon završetka Drugog svetskog rata, vladika se nastanio u Sjedinjenim Američkim Državama, gde se upokojio 1956. godine, u manastiru svetog Tihona, na molitvi, spremajući se za služenje svete liturgije. Njegova želja da bude prenet u svoju voljenu „Domaju“ ispunjena je 3. maja 1991. godine.
– U vreme nemačke okupacije u ovoj zgradi je bila smeštena neka vrste nemačke komande, a posle rata i OZNA. Taj period, u istorji ove zgrade i grada, pamtimo kao vrlo mučan, budući da su očevici pričali da su, navodno, u prostoriji u prizemlju konaka, ljudi batinjani do krvi, a odatle izvođenni „pod obalu“ na streljanje. Sredinom prošlog veka u ovu zgradu je smešten Zavičajni muzej, sada naš Narodni muzej, a kada je on početkom ovog veka prešao u zgradu preko puta, odnosno u nekadašnju zgradu škole „IV kraljevački bataljon“, ova zgrada je vraćena crkvi i od tog perioda mi pokušavamo da ovom prostoru nađemo neku duhovnu namenu i da prostor ustupimo za duhovne potrebe našeg naroda – kaže upravnik Duhovnog centra.
Objekat je karakterističan po tome što je građen u maniru narodnog graditeljstva u kom se ističu forme sa velikim doksatima i strehama, dobro zidanim podrumima gde su se čuvala vina i rakije izuzetnog kvaliteta. Naš sagovornik ocenjuje da je zgrada u solidnom stanju, ako se ima u vidu da je stara skoro 200 godina.
– Za nekoliko godina ćemo se, verovatno, posvetiti rekonstrukciji krova, ali tek treba da sagledamo kakve će uopšte biti mogućnosti, ako se zna da je ovo kulturno dobro od velikog značaja i da nveliki deo ingerencija ima Zavod za zaštitu spomenika kulture grada Kraljeva – kaže jerej Jovanović.
U Zavodu pozitivno ocenjuju projekat adaptacije i rekonstrukcije koji je Srpska pravoslavna crkva uradila prema uslovima stručnjaka Zavoda za zaštitu spomenika kulture u Kraljevu, jer im je najbitnije da je arhitektura sačuvana, iako se namena ovog prostora kroz vekove – menjala.
– Konak jeste zidan u bondručnom stilu. To je gradnja ispunom: drvena konstrukcija se izida. a onda su među gredama delovi ispunjavaju kamenom. Malo stariji kraljevčani sećaju se da su nekada mogli da vide omalterisani deo koji je sada bele boje. Do pre 20 godina on je bio otvoren i vrlo dobro su mogle da se uoče drvene grede i kamena ispuna između njih da. Zgrada je zidana u orijentalnom stilu, adekvatno epohi u kojoj je nastala, ali ima elemente i naše srednjovekovne arhitektur – to su lučni svodovi nad vratima, krovna ćeramida i oblik dimnjaka – pojašnjava naš sagovornik.
Freske koje se nalaze van unutrašnjosti objekta radio je đakon Miodrag Tomić sa svojim saradnicima. Freske na kojima su prikazani likovi iz nacionalne i crkvene istorije mogu se videti na doksatu. Freskopis je relativno nov, jer je rađen pre dvadesetak godina kada je zgrada ponovo vraća na pod okrilje Srpske pravoslavne crkve.
U unutrašnjosti objekta posebno je interesantna prostorija koja je bila spavaća i radna soba vladike Nikolaja Velimirovića.
– On je u njoj dosta boravio, a očevici od kojih je nama došla ta priča govorili su da je vladika ovde dosta pisao i radio. Kad bi se odmarao posle dugog pisanja znao je, kažu, da svojim štapom kucne o pod ili da izađe na doksat da pozove da mu skuvaju i donesu kafu. Zabeleženo je da je uzimao gusle ili frulu da svira, pa se pretpostavlja se da su baš ovde nastala mnoga od njegovih književnih, bogoslovskih dela, kao i da je ovde 1939. godine nastala čuvena pesma „Oj badnjače, badnjače“. Kada je zgrada vraćena pod okrilje Eparhije žičke, otac Radoš Mladenović koji je bio zadužen za neku vrstu nadzora nad ovom zgradom, bio je angažovan da zajedno sa likovnim umetnikom Bojanom Miljkovićem osmisli ikone za ovaj prostor, pa je Miljković, kraljevački ikonopisac i freskopisac, oslikao scene – freske, koji ako uh posmatrate idući u krug, predstavljaju kratku žitijsku scenografija Nikolajevog života.
– Na zidu – prva sa leve strane je scena odlaska svetog Nikolaja u London i njegov pokušaj da agituje za srpski narod u vreme Prvog svetskog rata. Prikazana je scena koja je inače zabeležena u istoriografiji, kako je on to uspevao: u londonskom Hajd parku obratio bi se narodu tako što bi uzeo frulu (a bio je vrsta frulaš). Kad je počinjeo da svira, stanovnici Londona bi zainteresovano zastajali, a onda je on počinjao da propoveda sa takvom silinom da je već posle nekoliko dana dobio poziv da propoveda u katedrali Svetog Pavla. Na ikonama se nalazi i scena Nikolajevog odvođenja u logor Dahau, kao i scena njegovog usnuća – upoznaje nas sa unutrašnjošću objekta jerej Vladimir Jovanović.
Mnogi građani i ne znaju da mogu da uđu u svaku prostoriju Duhovnog centra koji nosi ime vladike Nikolaja. Između ostalih, i u malu crkvu koja u ovom objektu postoji već – 20 godina.
– Budući da se znalo da je ovo konak vladike Nikolaja i da je postojala pretpostavka da je i u vreme vladike Joanikija Neškovića ovde mogla da bude pridvorna kapelica, paraklis ili mala crkva za potrebe svakodnevnog služenju vladičanskog domu, ovaj prostor je adaptiran u malu crkvu. Vladika Stefan, tadašnji episkop žički blagoslovio je da ova crkva bude posvećena vladici Nikolaju. Ima jedan kuriozitet u vezi s tim: ovo je prva crkva posvećena njemu i prvo bogoslužbeno mesto posvećeno vladiki Nikolaju, još iz vremena pre nego što se zvanično dogodila kanonizacija. Za freskopis ovog paraklisa bio je zadužen sveštenik Miodrag Tomić sa svojim saradnicima, pa se u unutrašnjosti crkve nalazi „ansambl“ fresaka koje oslikavaju, pre svega, scene iz Hristovog života: njegovo rođenje, stradanje, vaskrsenje i vaznesenje. Postoji i jedna freska na kojoj su, zanimljivo je, predstavljeni svi savremenici vladike Nikolaja Velimirovića, ali njegovi preci. Tu prota Mateja Nenadović, patrijarh Gavrilo Dožić, patrijarh Varnava Rosić Živojin Mišić i Karađorđe, tu su i Nikola Tesla i Pupin… Naravno, malu crkvu krasi i jedna od prvih ikona vladike Nikolaja Velimirovića, a pored nje se nalazi deo moštiju Svetog Nikolaja.
U prizemlju konaka smeštena je dobro opremljena knjižara, dok je na spratu, gde su nekada bile lične odaje vladike Nikolaja, sada veliki radni salon i mala crkva posvećena svetom vladiki Nikolaju u kojoj se nalazi delić njegovih moštiju.
U kapeli se svakog četvrtka, od 8 časova, služi sveta liturgija
Ako već niste, obavezno posetite ovo zdanje u kojem ćete doživeti pravi susret sa istorijom. Poo svemu što je preživello, ono je, čini se, jedan od pravih dokaza da „neki narodi proizvode više istorije nego što mogu da potroše“ (Vinston Čerčil)
M. M. D.
